چگالی دانهی قهوه چیست و چطور سنجیده میشود؟
چگالی دانه، مسالهی مهمی برای برشتهکاران، خریداران دانه سبز، و تاجران قهوه است. این مورد معمولا بهعنوان کیفیت بالا یا پایین محصول تلقی میشود اما این تنها بخشی از تاثیرات چگالی بر ویژگیهای دانه است.
برای درک بهتر چگالی دانه، ابتدا لازم است موارد موثر در چگالی بالا یا پایین، نحوهی دستهبندی دانهها، و تاثیرات چگالی، بر فرآیند رُست و طعم نهایی را بشناسیم.
برای دریافت اطلاعات بیشتر، با متخصصان صنعت قهوه در کنیا و کلمبیا مصاحبهای دربارهی چگالی دانهها داشتم که در ادامهی مطلب به نظراتشان میپردازیم.
چگالی دانه قهوه چیست؟
چگالی، میزان فشردگی مولکولهای ماده را تعیین میکند و با محاسبهی نسبت جرم ماده به حجم آن، بهدست میآید. به زبانی دیگر، چگالی همان جرم حجمی ماده است.
عموما دانههای چگالتر را میتوان از ظاهرشان تشخیص داد. اگر خط میانی دانه تقریبا صاف باشد و مقداری از هم بازشده باشد، چگالی دانه پایینتر است اما اگر خط میانی شکسته و بستهتر باشد، دانه چگالتر است.
عموما در دنیای تخصصی قهوه، چگالی بالا نشانهی مهمی برای سنجش کیفیت و دسته بندی دانههاست و به قیمت بالاتری فروخته میشود.
چه مواردی چگالی دانه را تغییر میدهند؟
ارتفاع کشت یکی از مهمترین موارد تاثیرگذار در چگالیست. در ارتفاعات بالاتر، گیلاسهای قهوه با سرعت کندتری رشد میکنند و در نتیجه چگالتر میشوند. این دانهها محتوای قندی بیشتر، و عصارهای شیرین با طعمهای پیچیدهتر دارند که همین مسئله محبوبیت آنها را بیشتر میکند.
دلیل سرعت پایین رسیدن دانهها در ارتفاعات، خنکی هوا در طول سال است. اما این مسئله از چه جهت اهمیت دارد؟ دانههای عربیکا، عموما بین دمای ۱۸ الی ۲۱ درجه سانتیگراد رشد میکنند. در دمای بالاتراز این بازه، دانهها خیلی زودتر از معمول میرسند.
رسیدن میوهی قهوه توسط فرآیندی به نام چرخهی کربس ( Krebs cycle) اتفاق میافتد. در این فرآیند، استات ( که از کربوهیدرات، پروتئین و چربیهای درون دانه آزاد میشود)، تبدیل به دیاکسیدکربن میشود. در جایی مثل ارتفاعات که چرخهی کربس کندتر پیش میرود، دانهها دیرتر میرسند.
بااینحال دما و ارتفاع تنها پارامترهای موثر در چگالی دانه نیستند. گونهی دانه، بارانهای فصلی، و حتی میزان پراکندگی موادمعدنی در گیلاسها نقش مهمی در میزان چگالی دارند. بهطورمثال، گونههای بوربن (Bourbon)، گیشا (Geisha) و وش وش ( Wush Wush) بهعنوان دانههایی با چگالی بالا شناخته میشوند.
پیتر گَکو (Peter Gakuo)، کارشناس کنترل کیفی در کنیا برایمان توضیح میدهد:” گیلاسهای نزدیکتر به انتهای شاخه، به دلیل دور بودن از تنهی اصلی، موادمعدنی کمتری جذب میکنند و چگالی پایینتری دارند.”
از دیگر مواردی که میتوان اشاره کرد آفتها و یا حشرات مضر هستند که در رشد میوه اختلال ایجاد کرده و چگالی آن را پایین میآورند.
اندازهگیری چگالی قهوه
معیار اصلی سنجش چگالی و درجهبندی آن برای متخصصان، “سختی” دانه است. میزان سختی دانهها، با توجه به ارتفاع کشتشان به چند دسته تقسیم میشود. با اینحال معیارهای سنجش در همهی کشورها یکسان نیست.
برای نمونه، اصطلاح دانهی نرم (Soft Bean) و دانهی شدیدا نرم (Strictly Soft Bean)، به طور جامع به قهوههایی اشاره دارد که در ارتفاعی کمتر از ۱۲۰۰ متر بالاتر از سطح دریا کشت شدهاند.
در این طبقهها، دانهها در معرض دمای بالاتر و اکسیژن بیشتر بوده و زودتر بالغ شدهاند. پس چگالی پایینتر و عصارهای بدون طعم شیرینی و اسیدیتهی مطلوب خواهند داشت.
بعد از آن دانهی سخت (Hard Bean) یا کاملا رسیده (High grown) هستند که در ارتفاعی بین ۱۲۰۰ تا ۱۳۷۰ متر بالاتر از سطح دریا کشت شدهاند. در این ارتفاع رشد کاملتر و کندتر بوده و درنتیجه دانهها چگالی بالاتر و طعم بهتری دارند.
هنگامی که ارتفاع کشت دانه از ۱۳۷۰ متر بالاتر میرود، ارزیابی دانهها پیچیدهتر میشود و به خاستگاه دانه هم مربوط میشود. این نوع از دانهها اصطلاحا دانههای کاملا سخت (Strictly Hard Bean) و یا شدیدا رسیده(Strictly High Grown) نامیده میشوند که به کیفیت بسیار بالای آنها اشاره دارد.
همچنین میتوانید همانطور که قبلا هم اشاره کردیم میتوانید از روی ظاهر دانه هم چگالی آن را بسنجید. به این صورت که هرچه دانه ظاهری از هم گسستهتر داشته باشد، چگالی پایینتر و هرچه ظاهری متراکم و مستحکمتر داشته باشد، چگالی بالاتری دارد.
ارتباط چگالی دانه با برشتهکاری
چگالی دانه برای برشتهکاران نیز حائز اهمیت است. اگر دانههایی با اندازه و چگالی مختلف را باهم در دستگاه بریزید، دانهها بهطور مختلف برشته میشوند. برای یکنواختی بیشتر در رُست، لازم است دانهها تفکیک شده و بعد برشته شوند.
پیتر میگوید:” برای نتیجهی بهتر در رُست بهتر است از همان ابتدای کار دانهها را طبق اندازه و چگالی دستهبندی کنید؛ چراکه مهمترین لازمهی برشتهکاری، یکنواختی است.”
حتی اگر اندازهی دانهها یکسان باشد، رفتار دانههای چگالتر با دانههای کمچگال در طول رُست تفاوت دارد. برای کنترل روند رُست بهتر است دو المان دمای اولیه و گردش هوا را مدنظر داشتهباشید.
دانههای کمچگالتر، هوای بیشتری درون خود دارند. این مساله انتقال گرما به همهی نقاط دانه را کندتر میکند و به این معناست که اگر مراقب نباشید و با دمای بالا فرآیند را شروع کنید ممکن است پوستهی بیرونی دچار نقطهسوزی ( scorching) و یا سرسوزی (tipping ) شود. راهحل مقابله با این ایراد، شروع فرآیند با دمای پایین است و اگر دانه چگالتر باشد برعکس عمل کرده و فرآیند را با دمای بالا شروع میکنیم.
دنیل مرالس اسپیتیا (Daniel Morales Espitia)، یکی از مشاوران کیفی قهوه در کلمبیا میگوید:” چگالی بهغیر از دمای اولیه و گردش هوا، بر چگونگی تغییرات قندها حین رُست هم تاثیرمیگذارد. به اینگونه که هرچه دانه چگالتر باشد، تمرکز بیشتری روی زمان تحولات نیاز دارد. همچنین باید به دما و ارتفاع محل برشتهکاری هم دقت کنید چراکه همهی این موارد بر نحوهی عملکرد دانهها در طول برشتهشدن موثر هستند.”
بهطور کلی، اندازهگیری چگالی و آگاهی از رفتار متفاوت دانههای مختلف، برای پیداکردن پروفایلهای طعمی دلخواه بسیار کاربردی و مهم هستند. با بالا بردن اطلاعات خود در این زمینه میتوانید مطمئن شوید که از هر دانه، بهترین طعمهایش را دریافت میکنید.
یکی دیگر از عوامل موثر در کیفیت دانهها، محل انبارکردن آنهاست. میزان رطوبت و گرمای اطراف دانهی سبز میتواند باعث افت کیفیت دانه شود.
پیتر میگوید:” انبارکردن دانهها نیاز به دقت بالایی دارد. اگر دانهها در معرض گرمای زیاد باشند خشک میشوند و اگر رطوبت اطرافشان بیشازحد شود، کیفیت دانهها خراب شده و حتی ممکن است فاسد شوند.
چگالی دانه، مبحثی پیچیده است که تنها یکی از معیارهای کیفیت دانه به حساب میآید اما یکی از عوامل خیلی مهم برای برشتهکاران است.
با کسب دانش بیشتر در این زمینه و نحوهی تاثیر آن بر رُست میتوانید تنظیمات برشتهکاری را طبق آن تنظیم کرده و حتی از دانههای جدید هم نتیجهی دلخواه را بگیرید.